 Μια Παναγία με έντονα
αφρικανικά χαρακτηριστικά βρίσκεται δίπλα σε ένα ιταλικό χαρακτικό
με μια Μαντόνα. Μια ρωσική εικόνα του 19ου αιώνα με την Οδηγήτρια
του Καζάν συνομιλεί με μια Βρεφοκρατούσα νεοναζαρηνού τύπου. Ένα
ταξίδι που αρχίζει από τον ύστερο Μεσαίωνα και φτάνει ως τις μέρες
μας, με εικόνες της Θεοτόκου από όλον τον πλανήτη, αποτελούν συλλογή
του Νίκου Χατζηκυριάκου και της Τίνας
Μπερτζελέτου, που παρουσιάζεται στα Λουτρά της Τήνου,
στα κελιά της Μονής Ιησουιτών, μέχρι τις 20 Αυγούστου. Μαύρες και
λευκές, καθολικές και ορθόδοξες, οι «Παναγίτσες του κόσμου» στέκονται
αδελφωμένες ανάμεσα σε μανουάλια και κεριά για να φωτίσουν το δρόμο
προς το άρρητο. Συνυπάρχουν δε με τρία σύγχρονα γλυπτικά έργα:
τη «Σταύρωση» του Άγγελου Παναγιωτίδη, τον «Προσευχόμενο»
του Σταύρου Διακουμή και την «Ικεσία» της Αλεξάνδρας
Μυρεσιώτη.
Η έκθεση εντάσσεται στις εκδηλώσεις «Τα ελάχιστα πράγματα», που οργανώνεται
με πρωτοβουλία του ιστορικού τέχνης Μάνου Στεφανίδη στο πλαίσιο
του φεστιβάλ του Δήμου Εξωμβούργου και έχει στόχο την ευαισθητοποίηση για τη
διάσωση του ναού του Αγ. Ιωσήφ στην Τήνο, ενός μοναδικού κτίσματος, με υπέροχες
τοιχογραφίες που έχει αφεθεί στην καταστροφή του χρόνου. Στο πρόγραμμα ρεσιτάλ
κλασικής μουσικής, ομιλίες του Μ. Στεφανίδη για τον Μικελάντζελο και τον Ελ Γκρέκο
καθώς και η έκθεση «Ο Θεός κρύβεται στις λεπτομέρειες» με γλυπτά και βίντεο εγκαταστάσεις
συγχρονων εικαστικών.
Στα πολυάριθμα ταξίδια τους στο Βερολίνο, τις Βρυξέλλες, το Κάιρο,
τη Μόσχα, τη Δαμασκό, το Παρίσι οι Ν. Χατζηκυριάκος και Τ. Μπερτζελέτου συγκέντρωσαν
ένα μικρό θησαυρό από εικόνες της Παναγίας: έργα μεταβυζαντινής αισθητικής, ιταλικού
ή ρωσικού μπαρόκ, νεορομαντικού ύφους αλλά και λαϊκές εκδοχές του υπερβατικού
από την Αίγυπτο ή την Αιθιοπία. Επίσης αγαλματίδια από την Ευρώπη και την Αφρική
και γυάλινες αναπαραστάσεις θρησκευτικών σκηνών από τα Βαλκάνια.
“Από τα πιο ενδιαφέροντα τμήματα της συλλογής είναι οι ρωσικές εικόνες
που ανήκουν στους δημοφιλείς για τους ορθόδοξους της Ανατολής τύπους της «Παναγίας
Οδηγήτριας Tichwinskaja», που συνδέεται με την «Οδηγήτρια» της εκκλησίας των
Βλαχερνών στη Κωνσταντινούπολη, της «Παναγίας στη Μονή Danilowskzi», της «Παναγίας
Wladimirskaja», η οποία μοιάζει στην «Ελεούσα, της «Παναγίας του Kasan», της
δημοφιλέστερης ίσως εικόνας των Ρώσων – χάθηκε το πρωτότυπο από την Αγία Πετρούπολη
κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση – και της Παναγίας του Smolensk” επισημαίνει ο
Μ. Στεφανίδης. «Η τελευταία θεωρείται, σύμφωνα με την παράδοση, “αχειροποίητη”,
με δημιουργό της τον ευαγγελιστή Λουκά. Στη συλλογή υπάρχουν περί τις 20 ρωσικές
εικόνες του 18ου και του 19ου αιώνα οι οποίες εξελίσσουν τα παραπάνω ιερά πρότυπα
και δημιουργούν εξαιρετικές εκδοχές τους, τόσο αισθητικά όσο και τεχνοτροπικά».
Δεν είναι τυχαίο που η Παναγία είναι ίσως το πιο πολυζωγραφισμένο
«πορτρέτο» σε όλη τη γη. Είναι νεανική, σεβάσμια, λυπημένη, χαρούμενη, επιβλητική,
εύθραυστη, υπερκόσμια, τρυφερή. «Στη λαϊκή συνείδηση η Παναγία είναι ταυτισμένη
με την Αγάπη, τη Μητρότητα, τον Έρωτα ακόμη για το αιώνιο», συνεχίζει ο ίδιος.
«Είναι η κλίμακα που μεταφέρει από τη γη στον ουρανό τους πιστούς της και είναι
η Παναγία που συμπληρώνει ως σύμβολο του ιερού Θήλεος τα αρχέτυπα του Πατρός
και του Υιού. Παράλληλα, ως ενδιάμεσος του γήινου και του υπερβατικού, γίνεται
πηγή άπειρων εικαστικών αποδόσεων…
Από τη θλιμμένη Παναγία της επιβλητικής παλαιολογίας Σταύρωσης στο
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών ως την κοριτσίστικη Πιετά του – νεαρού
– Μικελάντζελο στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης η Παναγία του κόσμου είναι μια και μοναδική.
Της ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ από τις εκδόσεις
της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας
|
