1. Πώς πήρε το όνομα της η Τήνος

Μια φορά και έναν καιρό ζούσε ένας Βασιλίας. Αυτός είχιν μια βασιλοπούλα. Μια φορά όμως τούκανε κάτι και τουν στενοχώρησε, κι εκείνος για να την τιμωρήσ' την ήβαλεν σ' ένα καράβι κι ήρθιν και την άφ'σιν ηκείγια να την φαν τα φίδια. Κάποτε ένα τρανό βασιλόπουλο μ' ένα μεγαλο καράβι που γυρνούσε τις θάλασσες ηπέρασιν κι απ' το νησί. Είδιν την βασιλοπούλα στην ακρογιαλιά κι αμέσως εδιέταξιν τ'ς ναύτες να την πάνε στου καράβι. Αυτό κι έγινε. Την ηρώτησιν τίνος είσαι και πώς σε λένε; Κι η βασιλοπούλα είπεν: Είμαι κόρη Βασιλιά και λέγομαι Τήνος. Από τότε πήρε και του νησί μας το όνομα Τήνος.

2 (παραλλαγή)

Κάποτε έστειλαν εξορία μια πριγκίπισσα. Η δούλα της όμως της έδωσε ένα δέμα, πούχιν μέσα ένα ψωμί κι ένα κουτάκι σπίρτα, και της είπιν ότι παρ'το μαζί σου και θα σ' χρειαστή. Το νησί αυτό ήταν άγνωστο στη βασιλοπούλα κι ήταν και γεμάτο φίδια. Σαν άνοιξεν η βασιλοπούλα το δέμα, ηύρε τα σπίρτα. Άναψε φωτιά κι ήκαψιν πολλά απ' αυτά. Τα υπόλοιπα λένε ότι ηπήγαν στα κιόνια σε μια χαράδρα κι ηκεί έμειναν. Η βασιλοπούλα ενώ καθόταν στ'ν ακρογιαλιά περίλυπη, είδιν να περνουν ψαράδικα καίκια και άρχισε να τα ρωτά φωνάζοντας “τίνος είν' αυτό το νησί;” Πέρασε πολύς καιρός κι η βασιλοπούλα απέθανε. Οι ψαράδες ήρθαν και κατοίκησαν στο νησί. Δεν ξεχνούσαν όμως την βασιλοπούλα που τους φώναζε “τίνος είν' το νησί;” και ονόμασαν το νησί αυτό Τήνος.

3 (παραλλαγή)

Με τον τροϊκό πόλεμο, που κατάλαβαν την Τροία, μερικοί Ίωνες περνώντας απ' τις Κυκλάδες εγκαταστάθηκαν στα νησιά αυτά. Σε κάθε ένα ήταν και άλλος ο αρχηγός. Ο αρχηγός που ήταν στο νησί μας τον έλεγαν Τήνος, και έτσι και το νησί μας πήρε το όνομο του πρώτου αρχηγού των κατοίκων της και λέγεται Τήνος.

4 (παραλλαγή)

Το νησί μας τα παλια τα χρόνια ήταν τόπος εξορίας. Ένα καράβι έφερε εξόριστο ένα βασιλόπουλο που ονομαζόνταν Τήνος. Αυτό το Βασιλόπουλο είναι ο πρώτος άνθρωπος του νησιού μας. Είναι ο πρώτος άνθρωπος του νησιού μας που κατοίκησε, γιατί πρίν ήταν ξερονήσι. Ύστερα από καιρό ήρθε στο νησί εξόριστη και μια μια βασιλοπούλα. Το βασιλόπουλο και η βασιλοπούλα παντρευτήκαν, κι' έτσι στο νησί εδήμιούργησαν την πρώτη οικογένεια. Έτσι το νησί μας ονομάστικε Τήνος από τον πρώτο κάτοικό της, που ονομαζόνταν Τήνος.

5 (παραλλαγή)

Στα παλιά τα χρόνια η Τήνος ονομαζόταν υδρούσα και φιδούσα, γιατί είχιν πολλά νερά και πολλά φίδια. Στο νησί αυτό έστελναν τους εξορίστους για να τους φάνε τα φίδια. Μια φορά λοιπόν εξόρισαν και μια βασίλισσα που την έλεγαν Τήνος. Αυτή έδιωχνε τα φίδια ανάβοντας φωτιές εδώ και εκεί. Σιγά σιγά τα φίδια έφυγαν. Η βασίλισσα έτρωγε ό,τι εύρισκε στο νησί και έζησε μερικά χρόνια. Μόλις έμαθαν οι ψαράδες ότι τα φίδια τα εσκότωσαν, άρχισαν να έρχωνται στο νησί και να μένουν. Αγάπησαν πολύ την καλή βασίλισσα. Εκείνη έμαθε πολλά πράγματα στους αγράμματους ψαράδες. Όταν αργότεραη η βασίλισσα πέθανε από τις διάφορες κακουχίες και στερήσεις οι ψαράδες ελυπήθηκαν πάρα πολύ. Για να μη ξεχάσουν ποτέ την καλή αυτή βασίλισσα, που καθάρισε τι νησί απ'τα αμέτρητα φίδια αποφασίσανε να δώσουνβτο όνομα της πεθαμένης βασίλισσαςστο νησί. Γι'αυτο ονομάστηκε το νησί Τήνος.

6 (παραλλαγή)

Μια φορά ένας βασιλιάς και μια βασιλοπούλα αγαπιόντουσαν. Στο μέρος τους όμως τους εμπόδιζαν να παντραυτούν. Αποφασίσανε τότε να φύγουν κρυφά και να πάνε να ζήσουν αλλού. Μια νύχτα μπήκαν σε μια βάρκα κι' άρχισαν να προχωρούν μέσα στο πέλαγος. Εκεί που ταξίδευαν έφθασαν σ' ένα έρημο κι' ακατοίκητο νησί. Εκεί εβγήκαν κι' έκτισαν σπίτια καί έκαμαν παιδιά κι' εγγόνια και έτσι επειδή ο βασιλιάς ετούτος ελεγόταν Τήνος, ονομάστηκε και το νησί Τήνος.

7 (παραλλαγή)

Μια φορά, τα πολύ παλιά χρόνια, είχε πεθάνει ένα μικρό παιδί και ο κόσμος ρωτούσε τ ί ν ο ς είναι; τ ί ν ο ς; Και από τότε το νησί μας ωνομάστηκε Τήνος.

8 (παραλλαγή)

Τα πολύ παλιά χρόνια η Τήνος ήταν ένα νησί γεμάτο από δεντρά και νερά. Όπου και αν γύριζε κανένας το μάτι του, καταπράσινη και κατάφυτη ήταν. Ήταν όμως ακατοίκητη. Κάποτε ένα μικρό καράβι πέρασε κοντά από την Τήνο, που τότε ακόμα δεν είχε πάρει το όνομά της. Η φορτούνα ήταν μεγάλη και το καράβι αναγκάστηκε να αράξει σε μιά ακρογιαλιά. Οι άνθρωποι του καραβιού, οι πρώτοι που πατήσανε το πόδι τους στιο νησί, κουρασμένοι μπήκαν μέσα στα ρουμάνια(=θάμνους) της Τήνου. Αλλά τότε ένα φίδι δάγκωσε έναν από αυτούς και πέθανε. Με μεγάλη λύπη είδαν όλοι τους ότι κάτω απ' την πρασινάδα κρυβόνταν πολλά φίδια. Τότε σκεφτήκαν να κάψουν τα φίδια. Βάλαν λοιπόν φωτιά και τα κάψαν, αλλά κάψαν και τα δέντρα και τα ρουμάνια. Το όνομα αυτουνού που σκέφτηκε να βάλουν φωτιά του λέγαν Τήνος. Απ' αυτόν πήρε και το όνομά του το νησί μας και λέγεται Τήνος. Σημείωση: Έχω βρεί και δημοσιεύσει έξι σχετικές παραλλαγές. Με τις δυό αυτές γίνονται οκτώ, για το όνομα της Τήνου(1).

9.Πώς πήρε το όνομά του το χωριό Πύργος

Το χωριό Πύργος είναι από τα πολύ παλιά χωριά, μπορεί να πή κανείς πως είναι απ' τα αρχαιότερα της Τήνου. Η παράδοσις λέγει πως όταν οι Ενετοί κατάλαβαν την Τήνο, επήγαν και σ΄αυτό το χωριό που δεν ξέρουμε πως το λέγαν τότε. Ένας άρχοντα τον Ενετών από κείνους, που λέγαν δόγηδες έκτισε στο βόρειο ανατολικό μέρος του χωριού έναν πύργον. Εκεί έκλεισε την κόρη του, για να την τιμωρήση, επειδή αυτή κάποτε του είχε αντιμιλήσει. Εκείνος ο Πύργος δεν είχε παράθυρα, μονάχα ένα πολύ μικρό παραθυράκι φραγμένο με κάγκελα σιδερένια και πολύ ψηλά κτισμένο. Επίσης είχε και μια μονάχα είσοδο,πιο πέρα, που κατέβαινε κάτω στο υπόγειο και εσωτερικό μέρος του πύργου. Η πόρτα ήταν σκεπασμένη με χώμα πολύ, για να μη φαίνεται. Μ΄αυτό τον τρόπο κανένας δεν γνώριζε την πόρτα για να ελευθερώση την κόρη του δόγη. Από τότε η περιοχή που είχε κτισθή ο πύργος ονομάστηκε Πύργος και αργότερα όλο το χωριό. Ακόμα στο βορειο-ανατολικό μέρος του χωριού υπάρχουν μερικά χαλάσματα σε σχήμα στρογγυλό, σαν κύκλος. (1)[Σ.τ.Δ.:ΟΝ. Γ. Πολίτης δημοσιεύει ( το 1904) και σχολιάζει τη σχετική παράδοση, στον αριθμό 44 των “Παραδόσεων” του. Βλ. Και Στ. Ημέλου, η απουσία φιδιών από τα Νησιά...Ε.Κ.Ε.Ε.Λ. Τόμ. 25 (1977-80) σ. 25]

10 Πως ονομάστηκε το χωριό Υστέρνια

Το χωριό Υστέρνια ευρίσκεται μακριά από την πολιτεία της Τήνου. Ευρίσκεται ύστερα από όλα τα χωριά που είχαν κτιστή τότε, τα παλιά τα χρόνια. Οι παλαιοί εέγαν ότι πηγαίνουμε στο χωριό, που είναι ύστερα από τ'άλλα, ύστερα από τ' άλλα τα χωριά. Και γι'αυτό ονομάστηκε το χωριό Υστέρνια.

11 (παραλλαγή)

Το χωριό Ιστέρνια λέγεται Ιστέρνια, γιατί τα παλιά τα χρόνια πριν μπής στο χωριό συναντούσες πάρα πολλές στέρνες γεμάτες νερό. Απ' αυτό ονομάστηκε το χωριό Ιστέρνια. 1η Σημείωση:Cisternia-ae θηλ. λέξις Λατινική, σημαίνει υπόγειος δεξαμενή υδάτων, συναντάται και εις τους Βυζαντινούς, Κινσέρνα. 2η Σημείωση: Η κοινότητα έχει τη γνώμη ότι πρέπει να γράφεται με ύψιλον-υ-, και δεν παραδέχεται καθόλου τη γραφή με ιώτα-ι- και με τις νόμιμες ενέργειες την επανέφερε με -υ-. Δές Αλέκος Ε.Φλωράκης, Ιστέρνια -Υστέρνια...,Εθνολογία, τόμος 2/1993, Αθήνα, σ. 91-107.

12 Ο Τριαντάρος Λένε ότι το χωριό Τριαντάρος ονομάσθηκε έτσι,

γιατί στα χρόνια της Φραγκοκρατίας όλη η Τήνος είχιν φραγκέψ' και μονάχα μια περιοχή τ'ς Τήνου, όπου κρατούσαν τ' πίστη τ'ς Ορθοδοξίας τριάντα παλληκάρια, ήμεινεν πιστή στ'ν Ορθοδοξία. Απ' τους τριάντα αυτούς άντρες ονομάστηκε το χωριό Τριαντάρος.

13 Το “Μικράδο” Κοντά στον Τσικνιά ήταν

, τα παλιά τα χρόνια, ένα χωριό, που το λέγαν Μικράδο. Αλλά στου μέρος εκείνο ήκανεν πουλλά νερά, γι' αυτό άνοιξιν η γής κι του κατάπιε.

14 Η “Μουσουλού”

Ηκεί πούναι σήμερα η Μουσουλού, τα παλιά τα χρόνια κατοικούσε ένας άρχοντας Γάλλος, που τουν λέγαν Λούη. Δίπλα στ' αρχοντικό του είχαν κτίσει σπίτια κι άλλοι, που ήταν στην υπηρεσία, τουν λέγαν Μουσιού-Λούη. Κι όταν πέθανε, του χωριό,πούχε πια γίνει χωριό η περιοχή, οι κάτοικοι, ονόμασαν τ' περιοχή και το χωριό τους Μουσουλού. Σημείωση: Μετά τον ΄Β Παγκόσμιο πόλεμο άλλαξαν το όνομα του χωριού, και σήμερα ονομάζεται Μυρσίνη.

15 Ο Καλουμενάδος

Μια φορά ήταν ένας παπάς. Αυτός ζούσε σ'ένα χωριό, που του λέγαν Καλουμενάδος. Κάποτε αρρώστησε βαρειά. Ήταν μοναχός τ' και δεν είχεν κανένα που να τουν συνδράμ'. Η αρρώστεια τ' ήταν κακιά. Κανένας δεν ερχόταν απ' του χωριό να τον περιποιηθή. Συνεχώς τυραννιούνταν απάνω στου κραββάτ' κι ηπόνα. Η μεγάλη τ' στενοχώρια τον ήκαμε να καταρασθή τον χωριό. Η μεγάλη τ' κατάρα ήπιασιν και σε λίγο καιρό του μισό χωριό ηβούλιαξιν.

16 (παραλλαγή)

Τα παλιά χρόνια κοντά στ' Κτικάδο, ήταν ένα χωριό πολύ αφιλόξενο που του λέγαν Καλουμενάδο. Σήμερα σώζονται μονάχα ερείπια. Μια φορά ένας παπάς ηπήγε και τους ζήτησεν ένα ποτήρ' νερό. Εκείν' τουν λυπηθήκαν κι' τούδωσαν του ποτήρ' του νερό. Όταν ήφυγε ου παπάς ησπάσαν του ποτήρ' γιατί τον σιχαινόταν. Ου παπάς, που τ' αντιλήφκεν ηστενοχωρέθκεν κι ητίναξεν τα παπούτσια τ' να φύγ' του χώμα πούχεν μαζέψει απ' το χωριό. Γι' αυτό καταράστηκε του χωριό κι' ύστερα από λίγο καιρό του χωριό ηγκρεμίστηκε.

17 (παραλλαγή)

Ένας δεσπότης μιά φορά έπασχε από κακιά αρρώστια. Μια μέρα πήγε σ' αυτό του χωριό κι ζήτησε απ' τ'ς χωριανούς λίγο νερό να πγή. Αυτοί ηξέραν πως έπασχε από τ' κακιά αρρώστια και δεν τούδωσαν. Τότε εκείνος αγανάκτησε πολύ και καταράστηκε του χωριό αυτό να βουλάνε τα σπίτια του. Γι' αυτό το χωριό αυτό ηβούλιαξιν κι' ηρήμωσιν στα γρήγορα.

18 Το Σκλαβοχωριό

Η παράδοση αναφέρει ότι ωνομάστηκε έτσι το Σκλαβοχωριό, γιατί μια φορά στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είχαν πιασ' οι Τούρκ' αιχμάλωτ' και τ'ς πήγαν τ'ς φύλαξαν σ' εκείνο του χωριό, κ' από τότε το ονομάσαν Σκλαβοχωριό.

19 Το Φερό Χωριό

Κοντά στου Κουβάρο είν' μιά τοποθεσία που τ'ν λένε Φερό χωριό. Οι παλαιοί ηλέγαν πως το Φερό χωριό ήταν το πρώτο χωριό που κτίσαν στην Τήνο, και πως πρίν από πολλά χρόνια υπήρχαν και πολλά χαλάσματα σα νάταν κελιά.

20 Η Αύδο

Πρίν από τ' Κρδιανή είν' ένα μέρος που το λέν' Αύδο. Ηκεί λένε ήταν ένα μεγάλο χωριό, που του λέγαν Αύδο και είχιν και χιλιάδες κατοίκους, όταν ακόμα δεν ήταν άλλα χωριά πάνω στην Τήνο. Μιά φορά όμως ήπεσεν αρρώστια και πεθάνανε οι πιό πολλοί. Οι αποδέλποι που μείναν σκορπιστήκαν σ' άλλα χωριά κι ηγκατέλειψαν τ'ν Αύδο.

Πηγή: ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ν. ΑΜΙΡΑΛΗΣ

Φιλόλογος από το βιβλίο: ΤΗΝΙΑΚΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΕΣ

Ιστορία-Λαογραφία

Πληκτρολόγιση: Σμαράγδα Δεσύπρη 1