Ο καθολικός ιερέας, Μάρκος Φώσκολος«Eίναι γνωστό πως οι σχέσεις μεταξύ των καθολικών και των ορθοδόξων σ' όλα εκείνα τα νησιά που έχουν «μικτό» πληθυσμό (αν είναι επιτρεπτή μια τέτοια έκφραση), άλλαζαν από καιρού εις καιρόν και λειτουργούσαν με όση κίνηση τους παρέχουν όλοι εκείνοι οι μηχανισμοί που ενυπάρχουν στις λεγόμενες κλειστές κοινωνίες όλων των εποχών.
Εξωτερικοί παράγοντες -οπότε ξένοι προς τον τόπο, τους ανθρώπους του και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαβίωναν- επιδρούσαν συχνά στις σχέσεις μεταξύ των κατοίκων, οι οποίοι διέφεραν μεταξύ τους, κατά βάση, μόνο στους εξωτερικούς λατρευτικούς τύπους που ακολουθούσαν. Τότε είχαμε συμπτώματα διχόνοιας μέσα στην τηνιακή κοινωνία, όχι μονάχα στις θρησκευτικές εκδηλώσεις, αλλά οι προεκτάσεις αυτής της διχόνοιας, κάποιες φορές, έφτασε και στη σύγκρουση στο κοινωνικό και στο πολιτικό πεδίο της τοπικής ζωής.
Μερικές φορές συνέβηκε και το αντίστροφο: κοινωνικές και πολιτικές διαφορές και διαμάχες παρουσιάζονταν κατάλληλα από ορισμένους παράγοντες της τοπικής ζωής, ως θρησκευτικές διαφορές και έριδες, για τις οποίες προέτρεπαν τους κατοίκους να αγωνιστούν, επειδή, δήθεν, αφορούσαν την πίστη τους.
Σκοπός μας είναι να εξετάσουμε πώς διαμορφώθηκαν οι σχέσεις μεταξύ των δυο δογμάτων στην Τήνο, στα αμέσως επόμενα χρόνια του 1715, έτος κατάληψης της Τήνου από τους Τούρκους.
Μετά τη σημαδιακή αυτή χρονολογία, αλλαγές επήλθαν όχι μόνο στον τρόπο διακυβέρνησης του νησιού, αλλά και στη διοίκηση των δυο θρησκευτικών κοινοτήτων που απάρτιζαν οι κάτοικοί του. Χάριν ενημέρωσης θα αναφερθώ περιληπτικά στο θρησκευτικό καθεστώς που επικράτησε στην Τήνο σ' όλη τη διάρκεια της Βενετοκρατίας. Έτσι θα γίνει ευκολότερα καταληπτή η προβληματικότητα που αντιμετώπισαν οι επικεφαλής των δυο θρησκευτικών κοινοτήτων της Τήνου στο διάστημα της Τουρκοκρατίας.
Το πολιτικό καθεστώς με το οποίο είχε κυβερνηθεί το νησί στα αμέσως προηγούμενα 325 χρόνια (και αν υπολογίσουμε και τα χρόνια της Γκιζοκρατίας 1207-1390: 508 χρόνια για όλη την περίοδο 1207-1715) είχε επιβάλλει ένα ιδιόρρυθμο θρησκευτικό καθεστώς, συνηθισμένο μεν στη νοοτροπία των φεουδαρχικών κοινωνιών Ανατολής και Δύσης, αλλά που δεν ανταποκρινόταν στην αντικειμενική κατάσταση των κατοίκων της Τήνου, που ανήκαν στα δυο χριστιανικά δόγματα της Ανατολικής και της Δυτικής Εκκλησίας . Έτσι, ξεκινώντας από το έτος 1715, έχουμε μια ριζική αλλαγή στα θρησκευτικά δεδομένα της Τήνου, που όσο περνούσε ο καιρός εδραιωνόταν όλο και περισσότερο.
Το γεγονός που χαρακτηρίζει όλον τον 18ο αιώνα στη θρησκευτική ιστορία του νησιού είναι το ότι μέσα σ' αυτόν τον αιώνα ξεχώρισαν οριστικά οι δυο κοινότητες η μια από την άλλη, απέκτησαν τη δική τους φυσιογνωμία και έδωσαν αρχή σε άλλες διεργασίες στο εσωτερικό τους, που συχνά προέρχονταν είτε από εξωτερικές επιρροές είτε από την αντιπαλότητα που καλλιεργούσαν διάφοροι παράγοντες, θρησκευτικοί και μη.
Γνωρίζω πως είναι ένα δύσκολο και «λεπτό» θέμα αυτό που καταπιάνομαι, γιατί, δυστυχώς, η νοοτροπία των πληρωμάτων και των δυο κοινοτήτων -παρόλο που πέρασαν από τότε περίπου 300 χρόνια- δεν άλλαξε ουσιαστικά. Μάλιστα, θα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς και να ομολογήσουμε πως μερικοί άνθρωποι του 18ου αιώνα ήταν πιο ανοιχτοί στην ευαγγελική επιταγή για αγάπη και ομόνοια, απ' ότι μερικοί «χριστιανοί» της σημερινής Τήνου.
Παρόλα ταύτα, δεν θα συμμορφωθώ μ' αυτή τη νοοτροπία και θα προσπαθήσω να ερευνήσω με όση γίνεται περισσότερη αντικειμενικότητα, γιατί, για όσους πιστεύουν και πέρα απ' τους εξωτερικούς τύπους, η αλήθεια δε ζημιώνει την αγάπη, όταν αυτή η δεύτερη υφίσταται πραγματικά.
Αντίθετα, μάλιστα, η αλήθεια απελευθερώνει, κατά το λόγο του Χριστού (Ιω 8,32). Και κάτι τέτοιο είναι εφικτό μόνο αν χρησιμοποιήσουμε τα έγγραφα που συνέταξαν οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές, αφήνοντας αυτά να μιλήσουν άμεσα και να περιγράψουν τα όποια γεγονότα χαρακτήρισαν τον 18ο αιώνα, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο έγιναν αντιληπτά τα γεγονότα αυτά από τους πρωταγωνιστές και τον λαό της Τήνου.
Αυτό κατέστη δυνατό χάρη στη δυνατότητα που προσφέρει σήμερα στον ιστορικό και στον ερευνητή το Αρχείο της Καθολικής Εκκλησίας της Τήνου (στη συνέχεια: ΑΚΤ) και το Αρχείο της Ρωμαϊκής Συνόδου για τη Διάδοση της Πίστης, η γνωστή «Sacra Congregatio de Propaganda Fide» (στη συνέχεια: APF) να έρθει σε επαφή με τα κυριότερα γραπτά μνημεία που άφησαν πίσω τους οι πρωταγωνιστές των γεγονότων και οι υπεύθυνοι των δυο θρησκευτικών κοινοτήτων της Τήνου μέσα στον 18ο αιώνα. Τα έγγραφα αυτά, ως επί το πλείστον επιστολές, μπορούν να ρίξουν αρκετό φως στο θέμα μας. Ιδιαίτερη αξία, όμως, έχει η αλληλογραφία που αντάλλαξαν σ' όλη αυτή την περίοδο, οι επικεφαλής αρχιερείς και των χριστιανικών κοινοτήτων».